Engelli Yakını Nedeniyle Erken Emeklilik Hakkı

5510 Sayılı Kanuna Göre Erken Emeklilik İmkanları

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, erken emeklilik veya yaş koşulu aranmaksızın emeklilik imkânı sağlayan bazı özel durumları düzenler. Bu özel durumlar genellikle sigortalının kendi sağlık durumu veya bakmakla yükümlü olduğu çocuk ile ilgilidir. Başlıca ilgili erken emeklilik türleri şunlardır:

Malulen Emeklilik: Sigortalının çalışma gücünü belli oranda kaybetmesi (en az %60 ve SGK sağlık kurulunca “malul” kabul edilmesi) durumunda erken emeklilik hakkı.
Engellilik İndirimi ile Erken Emeklilik: Sigortalı, belirli oranda engellilik derecesine sahipse (örneğin %40 ve üzeri), yaş şartı aranmaksızın daha az prim günüyle emekli olma hakkı.
Bakıma Muhtaç Engelli Çocuğu Bulunan Kadın Sigortalılar: Ağır engelli (bakıma muhtaç) çocuğu olan kadın sigortalılara yönelik prim ve yaş avantajları.

Yukarıdaki maddelerde dikkat edilmesi gereken, erken emeklilik haklarının doğrudan sigortalının kendi engellilik durumu veya engelli çocuğu ile ilgili olmasıdır. Eşin engelli olması, tek başına sigortalıya doğrudan erken emeklilik hakkı tanıyan bir durum olarak kanunda yer almamaktadır.

Malulen Emeklilik Şartları (5510/25. Madde)

Malulen emeklilik, sigortalının çalışma gücünde en az %60 kayıp yaşaması veya iş kazası/meslek hastalığı nedeniyle meslekte kazanma gücünün en az %60’ını kaybetmesi halinde söz konusu olur. Bu durumda sigortalı “malul” sayılır. Malulen emeklilik şartları özetle şöyledir:

Asgari Sigortalılık Süresi: En az 10 yıl sigortalı olarak geçmiş olmalı (ilk sigorta girişinden itibaren 10 yıl geçmiş olması).
Asgari Prim Günü: En az 1800 gün prim ödemiş olmalı.
Sağlık Kurulu Raporu: SGK tarafından yetkilendirilmiş hastanelerden alınan sağlık kurulu raporu ile çalışma gücü kaybının %60 ve üzerinde olduğunun tespiti. Rapor SGK Sağlık Kurulu tarafından incelenir ve maluliyet onayı verilir.
Süresiz/Süreli Rapor: Maluliyet durumu sürekli ise emeklilik süresiz bağlanır; kontrol muayenesi gereken durumlarda belli aralıklarla rapor yenilenmesi istenebilir.

Başvuru süreci: Sigortalı, malulen emeklilik için SGK’ya dilekçe ile başvurur, SGK sigortalıyı hastaneye sevk eder. Sağlık Kurulu raporu sonucunda maluliyet onaylanırsa emeklilik işlemleri başlatılır. Malulen emekli aylığı bağlanması halinde sigortalı çalışmaya devam edemez (çalışmaya devam ederse malul aylığı kesilir).

Not: Malulen emeklilik sigortalının kendi sağlık durumuna bağlıdır. Eşinin engelli olması, sigortalının malul sayılması için bir kriter değildir. Yani sadece eş engelli diye sigortalı malulen emekli olamaz; sigortalının bizzat kendi çalışma gücü kaybı olmalıdır.

Engellilik Derecesine Göre Yaşlılık Aylığı (Yaş Şartsız Emeklilik)

Sigortalı, %60’ın altında olmakla birlikte belirli bir oranda engelli ise (örneğin doğuştan veya çalışma hayatı boyunca oluşan kalıcı engellilik durumu), yaş şartı aranmadan daha düşük prim günü ve sigortalılık süresiyle erken yaşlılık aylığı alabilir. Bu uygulama genellikle “vergi indirimi ile emeklilik” olarak bilinir, çünkü 2008 öncesi sigorta girişi olanlar için engellilik derecesinin vergi indirim belgesi ile tespiti gerekiyordu. 5510 sayılı Kanun sonrasında SGK doğrudan sağlık raporunu esas alarak da engellilik durumunu değerlendirmektedir.

Engellilik oranına göre emeklilik koşulları (4A SSK kapsamında) şöyle özetlenebilir:

En az %40 engellilik (3. derece engelli): Yaklaşık 18 yıl sigortalılık süresi ve 4680 prim günü ile emekli olabilir (yaş şartı aranmaksızın).
En az %50 engellilik (2. derece engelli): Yaklaşık 16 yıl sigortalılık süresi ve 4320 prim günü yeterlidir (yaş şartı yok).
%60 ve üzeri engellilik (1. derece): Bu düzey aslında maluliyet sınırına yakındır. %60’ın üzerinde engeli olup da malul sayılmamış kişiler için yaklaşık 15 yıl ve 3960 prim günü şartları uygulanır (yaş şartı olmadan emeklilik). Ancak genellikle %60 ve üzeri kayıp varsa SGK kişiyi malul kabul edebilmektedir; malul sayılmıyorsa da bu şartlarla emeklilik mümkün olur.

Yukarıdaki süreler, kişinin sigorta başlangıç tarihine göre değişebilmektedir. 1 Ekim 2008 öncesi sigortalı olanların emeklilik şartları eski 506 sayılı Kanun geçiş hükümlerine göre kademeli olabilmektedir. Ancak 01.10.2008 sonrası ilk defa sigortalı olanlar için yukarıda belirtilen sabit şartlar geçerlidir. Bu koşullarda emekli olabilmek için sigortalının:

Yetkili hastaneden engellilik oranını gösterir sağlık kurulu raporu alması,
Çalışıyorsa vergi indirim belgesi için Maliye’ye (Gelir İdaresi’ne) başvurması (2008 öncesi girişliler için zorunlu; 2008 sonrası doğrudan SGK’ya da rapor sunulabilir),
SGK’ye engelli statüsünde emeklilik için başvuruda bulunması gerekir.

Başvuru süreci: Sigortalı, engellilik raporu ve (varsa) vergi indirim belgesiyle birlikte SGK’ya emeklilik talebi yapar. SGK sağlık kurulu raporu inceleyerek engellilik derecesini onaylar. Şartlar sağlanmışsa emekli aylığı bağlanır. Bu tür emeklilikte, malulen emeklilikten farklı olarak, emekli olduktan sonra sigortalı olarak çalışmak mümkündür (ancak sosyal güvenlik destek primi uygulaması gibi özel durumlar olabilir).

Not: Bu engelliye tanınan erken emeklilik hakkı, sigortalının kendi engellilik oranına dayalıdır. Eşinin engelli olması bu kapsama girmez. Sigortalı, ancak kendi sağlık raporu ile belirlenmiş en az %40 engellilik durumu varsa bu haktan yararlanabilir.

Bakıma Muhtaç Engelli Çocuğu Bulunan Kadın Sigortalılar

5510 sayılı Kanun, ağır engelli (başkasının sürekli bakımına muhtaç derecede engelli) çocuğu olan kadın sigortalılar için özel bir avantaj tanımıştır. Kanunun ilgili hükmüne göre:

Avantajın Niteliği: Sigortalı annenin, bakıma muhtaç engelli çocuğunun bulunduğu sürelerde ödenen prim gün sayısının dörtte biri (%25’i), toplam prim gününe eklenir. Ekleme yapılırken toplam prim günü artarken, emeklilik yaşı da eklenen gün sayısı kadar düşürülür.
Örnek: Ağır engelli bir çocuğa bakmakta olan bir kadın sigortalı 8 yıl (2880 gün) çalışmış ve prim ödemiş ise, bu sürenin 1/4’ü olan 720 gün ilave prim olarak sayılır. Toplam prim günü 2880+720 = 3600 güne çıkar. Ayrıca emeklilik yaş haddinden de 720 gün (2 yıl) indirim yapılır. Böylece hem daha erken yaşta emekli olmaya hak kazanır, hem prim günü artmış olur.
Koşullar: Bu avantajdan faydalanmak için çocuğun sağlık kurulu raporu ile ağır engelli, süregelen bakım ihtiyacı olan bir durumda olduğunun belgelenmesi gerekir. Raporun SGK tarafından onaylanması şarttır. Avantaj, kadın sigortalının sadece sigortalı çalıştığı dönemler için geçerlidir (çocuk engelli doğduktan/engelli hale geldikten sonraki çalışma süreleri dikkate alınır).

Başvuru ve işlemler: Sigortalı kadın, engelli çocuğunun raporunu SGK’ya ibraz ederek bu haktan faydalanmak için talepte bulunur. SGK, raporu inceleyip durumu onayladıktan sonra sigortalının prim günlerine bu %25’lik ilave uygulamaya başlar. Emeklilik zamanı geldiğinde, normalde olduğu gibi SGK’ya emeklilik müracaatı yaparken bu biriktirdiği avantajlar dikkate alınarak işlemi yapılır. Bu süreç otomatik işlemez; sigortalının bu hakkı elde etmek için raporu SGK’ya sunması önemlidir.

Önemli: Bu hüküm sadece kadın sigortalının engelli çocuğu için geçerlidir. Eşin engelli olması, kanunda bu şekilde bir prim avantajı veya yaş indirimiyle erken emeklilik hakkı sağlamamaktadır. Yani engelli eşi olan erkek veya kadın sigortalılar bu özel haktan yararlanamazlar (kanun sadece çocuk için böyle bir düzenleme yapmıştır).

Engelli Eşe Sahip Sigortalılar İçin Durum Değerlendirmesi

Soruya konu olan durumda, sigortalı kişi SSK (4A) kapsamında çalışmakta ve eşinin %88 engelli raporu (süresiz) bulunmakta, sigortalının 2000 prim günü mevcut. Bu bilgiler ışığında:

Eşin %88 engelli olması: Ne yazık ki mevcut mevzuata göre sigortalıya doğrudan bir erken emeklilik hakkı vermez. Erken emeklilik hakları, yukarıda açıklandığı gibi sigortalının kendi engellilik durumu veya engelli çocuğu olması hallerine münhasırdır. Eşinizin engelli olması, 5510 sayılı Kanun’da erken emeklilik kriteri olarak sayılmamıştır.
2000 prim günü ile emeklilik: Normal şartlarda 2000 gün, emeklilik için yetersizdir. 4A (SSK) kapsamında emeklilik için gereken prim gün sayısı, sigortalının ilk işe giriş tarihine ve tabi olduğu kademeli emeklilik şartlarına göre değişir. Örneğin, 01.05.2008 sonrası ilk defa sigortalı olan bir kişi için en az 7200 prim günü ve 58-60 yaş şartı bulunmaktadır (kadın ise yaklaşık 58, erkek ise 60 yaş, kademeli olarak artıyor)【Kanun 5510】. 2000 gün bu koşulun çok altındadır. Daha eski girişliler için bile en az 5000 gün ve belli bir yaş (veya 3600 gün 15 yıl sigortalılık + 60 yaş gibi kısmi emeklilik şartları) aranır. Dolayısıyla sadece 2000 günle, özel bir engelli emeklilik hakkı yoksa, emekli olunamaz.
Sigortalının kendi engellilik durumu: Eğer sigortalı kişinin kendisinde de bir engellilik söz konusu olsaydı (örneğin sigortalı da %40 ve üzeri engelli raporuna sahip olsaydı veya çalışma gücü kaybı yaşasaydı), yukarıda anlatılan engelli statüde emeklilik veya malulen emeklilik haklarından yararlanabilirdi. Ancak soruda böyle bir bilgi yok; sigortalının kendisi çalışabilir durumda, eşi engelli.

Sonuç: Eşinizin %88 engelli olması nedeniyle, maalesef kanunen size tanınan bir erken emeklilik hakkı bulunmamaktadır. Erken emeklilik için gerekli kriterleri siz kendi durumunuzla sağlamalısınız. Yani ya malulen emeklilik şartlarını kendiniz için taşıyor olmanız gerekir (ki çalışmaya devam ettiğinize göre bu durum yok gibi görünmektedir), ya da engelli statüsünde (vergi indirimli) emeklilik için kendi adınıza bir engellilik raporunuz olmalıdır. Bunlar yoksa, normal şartlarda emeklilik için gereken prim gününü ve yaşı doldurana kadar çalışmaya devam etmeniz gerekecektir.

Emeklilik İçin İzlenebilecek Yol ve Başvuru Süreci

Mevcut durumda erken emeklilik hakkınız olmasa da, ileride emekliliğe hak kazanabilmek için yapmanız gerekenler ve bilinmesi gereken süreçler şunlardır:

Prim Gününün Tamamlanması: Emeklilik için eksik olan prim günlerinizi tamamlamalısınız. Eğer sigorta giriş tarihinize göre tabi olduğunuz emeklilik şartlarını (prim gün sayısı ve yaş) öğrenmek isterseniz, SGK’ya veya e-Devlet üzerindeki hizmet dökümünüze bakarak hangi statü ve kademede olduğunuzu öğrenebilirsiniz. Örneğin, 2008 sonrası sigortalı olduysanız 7200 gün tamamlamanız ve ilgili yaşa ulaşmanız gerekir. Daha önce sigortanız varsa, kademeli emeklilik tablolarına göre (mesela 7000 gün veya 5975 gün gibi) prim hedefiniz olabilir.
Hizmet Süresi ve Yaş: Emeklilik başvurusu yapabilmek için prim gününüz tamamlansa bile ayrıca sigortalılık süresi ve yaş şartı da olmalıdır. Sigortalılık süresi, ilk sigorta başlangıcınızdan itibaren geçen süreyi ifade eder (fiilen çalışma olmasa da süre işler). Örneğin, 20 yıl sigortalılık süresi gibi bir şartı da doldurmuş olmalısınız. Yaş şartı ise kanunun belirlediği emeklilik yaşıdır.
Normal Emeklilik Başvurusu: Gerekli prim günü ve yaş şartı sağlandığında, SGK’ya emeklilik (yaşlılık aylığı) başvurusu yapılır. Başvuru için genellikle tahsis talep formu doldurulur ve kimlik belgesi ile SGK il/ilçe müdürlüğüne verilir. E-Devlet üzerinden de emeklilik başvurusu yapma imkanı bulunmaktadır.
Belgeler: Emeklilik başvurusu sırasında SGK, hizmet dökümlerinizi inceleyerek prim günlerinizi ve sigortalılık sürenizi kontrol eder. Eğer primlerinizde eksik gün, borçlanma yapılacak süre (askerlik, doğum vs. borçlanması) gibi konular varsa, bunları da tamamlayabilirsiniz. Eşinizin engelliliği emeklilik başvurusunda bir kriter olmadığı için, bu duruma dair bir belge sunmanız gerekmez.
Engelli Yakını Hakları: Her ne kadar emeklilik hakkı vermese de, ağır engelli bir eşe sahip olmanız nedeniyle diğer bazı sosyal haklar olabileceğini de unutmayın. Örneğin, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından sağlanan evde bakım aylığı veya engelliye bakan yakını için destek hizmetleri bulunabilir. Bunlar emeklilikle ilgili olmasa da ailenize maddi destek sağlayabilir. Bu tür bir evde bakım ücreti alabilmek için ayrı kriterler vardır (engellilik oranı, gelir testi vb.) ve bu Bakanlık üzerinden başvurulur.

Özet ve Sonuç

Eşinizin %88 engelli olması, 5510 sayılı Kanun kapsamında sizin adınıza bir erken emeklilik hakkı oluşturmaz. Erken emeklilik hükümleri sigortalının kendi engelliliği veya engelli çocuğu olması durumlarına özgüdür. Elinizde sadece 2000 gün prim varsa, mevcut yasalara göre emeklilik için bu prim gününüzü artırmalı ve gereken yaş/sigortalılık süresini doldurmalısınız.

Eğer sağlık durumunuz ileride çalışmaya engel hale gelirse, malulen emeklilik için başvurmayı düşünebilirsiniz (bunun için en az %60 işgücü kaybı ve 1800 gün prim gerektiğini unutmayın). Ya da bir engellilik durumunuz ortaya çıkarsa, %40 ve üzeri rapor almanız halinde engelli statüsünde daha erken emeklilik hakkını araştırabilirsiniz.

Sonuç itibariyle, mevcut koşullarda normal emeklilik şartlarına tabisiniz. Bu nedenle prim günlerinizi tamamlayıp yasal emeklilik yaşınızı beklemeniz gerekiyor. Emeklilik sürecinde aklınıza takılan konular olursa SGK’nın danışma hatlarından veya SGK il müdürlüklerinden bilgi alabilir, gerekiyorsa bir sosyal güvenlik uzmanına danışabilirsiniz.